سایبان در معماری ایرانی، نمونه بارز معماری بومی ایرانیان باستان است زیرا با مطالعه در زمینه ی سایبان
سایبان در معماری ایرانی، نمونه بارز معماری بومی ایرانیان باستان است زیرا با مطالعه در زمینه ی سایبان در معماری ایرانی متوجه می شویم که ایرانیان باستان در طول تاریخ همواره سعی داشتند تا آسایش و راحتی را برای خود به وجود بیاورند اما به علت عدم آگاهی در زمینه اقلیم و معماری باعث هدر رفت انرژی می شدند که به تدریج با بهره گیری اصول مختلف توانستند سایبان های متناسب برای اقلیم خود طراحی کنند که در این مقاله به آن اشاره می کنیم.
با توجه به این نکته که ایران جزء مناطق بیابانی و نیمه بیابانی بوده و بخش های وسیعی از آن دارای آب و هوای گرم و خشک بوده، نقش سایبان در معماری آن تاثیر زیادی داشته است، قرار گرفتن در شرایط آسایش و راحتی از طریق معماری همساز با منطقه، امری بسیار مهم و حیاتی برای معماران ایران در آن زمان بود. در کشور ما روز های آفتابی همراه با گرما از طریق نور مستقیم خورشید کم نبود و باعث گرم شدن بیش از حد فضای داخلی ساختمان می شد، این امر سبب شد تا برای کنترل این تابش بر جداره های بیرونی معماران ایرانی به فکر چاره باشند.
در نتیجه استفاده از سایبان ایرانی یک روش رایج برای کنترل هدر رفت انرژی و همچنین ایجاد آسایش و راحتی برای ساکنین ساختمان شد. سایبان ها در زمینه های کاهش یا حذف نور مستقیم خورشید به خصوص در فصل تابستان، ممانعت از نور های مزاحم، ممانعت از ورود بارش های باران و برف از طریق در و پنجره وکنترل منظره طبیعی، تاثیر بر الگوی حرکت درونی هوا نقش مهمی دارند.
در واقع سایبان تاثیرات مطلوبی را برای آسایش مردم به عمل می آورد زیرا از دلایل طبیعی استفاده از آن، این است که سایبان باعث جلوگیری از ورود تابش در فصل گرم سال و ایجاد 80 درصد سایه مورد نیاز می باشد، همچنین باید مانع ورود آفتاب در فصل سرد سال نگردد. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که سایبان ها ممکن است اثرات گوناگونی داشته باشد که به نوع سایبان بستگی دارد. به عنوان مثال ممکن است در یک کلاس تابش نور به داخل فضا آزار دهنده باشد اما ورود همان نور به داخل یک فضای مسکونی به خصوص در زمستان لازم و ضروری باشد که به نوع سایبان در معماری ساختمان بستگی دارد. سایبان وظیفه ی کنترل، هدایت، انعکاس و انتشار امواج را نیز دارد که باعث جلوگیری از آسیب و چشم زدگی بشود و علاوه بر آن در تهویه و ورود نور مطلوب خللی ایجاد نکند.
در ادامه این مقاله به بررسی انواع سایبان در معماری ایرانی می پردازیم.
معرفی انواع مختلف سایبان در معماری سنتی ایرانی
سایبان در معماری ایرانی را بر اساس نحوه عملکرد به دو دسته تقسیم می کنیم:
- سایبان های طبیعی
- سایبان های مصنوعی
سایبان طبیعی در معماری سنتی ایرانی:
در معماری سنتی ایرانی کاشت درختان و گیاهان علاوه بر تاثیری که بر افزایش رطوبت و ایجاد بروت از طریق تبخیر را داشت، باعث ایجاد سایه مناسب و مطلوب در فصل گرم تابستان می شد به این صورت که در جهت های غرب، شمال غرب و شمال شرق ساختمان از درختانی که در طول سال همیشه سبز بودند مانند سرو و کاج برای سایبان بهره می گرفتند که موجب جلوگیری از ورود نور نیز می شد همچنین این درختان مانع ورود باد نیز می شدند. و در جهت جنوب، جنوب شرقی وجنوب غربی از درختانی مثل نارون و اقاقیا که خزان پذیر بود استفاده می شد و از گیاهانی مثل پیچک و مو که به آن گیاهان رونده می گویند استفاده می کردند. با ریزش برگ های این درختان در فصل سرد زمستان، ورود نور به فضای داخل ساختمان اتفاق می افتاد.
سایبان مصنوعی در معماری سنتی ایرانی:
دسته دوم از سایبان در معماری ایرانی، سایبان به صورت مصنوعی است که خود از دو بخش تشکیل شده است.
- سایبان ثابت
- سایبان های متحرک
این دسته از سایبان ها که در بالا به آن اشاره شد با توجه به موارد استفاده به دو صورت داخلی و خارجی طراحی می شود.
سایبان های ثابت:
معماران ایرانی برای ایجاد سایبان های ثابت از عناصر مختلفی استفاده می کردند مانند:
- سایبان های عمودی با استفاده از تابش بند: تابش بند همان تیغه ی نازکی است که به منظور ممانعت از نور در جلوی اتاق ها اجرا می شود و عرض آن بستگی به زاویه و عمق نور فضای اتاق دارد.
- سایبان با بهره گیری از ایوان: همانطور که می دانیم ایوان ها فضایی سرپوشیده هستند که یکی از انواع رایج سایبان در معماری ایرانی می باشد به این صورت که با عمق و ارتفاع های متفاوت و همچنین با توجه به سرما و گرما در فصول مختلف سال اجرا می شد.
- سایبان های افقی با استفاده از شیر سر: شیر سر ها تزئیناتی زیبا هستند که در معماری سنتی ایرانی به کار گرفته می شدند. از کاربرد این شیر سر ها می توانیم به ایجاد سایه مطلوب، سرپناهی در مقابل بارش ها و جلوگیری از ورود نور نام ببریم.
- سایبان های قابی شکل با استفاده از گره های چوبی و گچی: در ساختمان سازی سنتی ایرانی این گره ها به نوعی سایه اندازی قابی شکل را ایجاد می کردند که به صورت متخلخل در جهت های افقی و عمودی اجرا می شد. این امر سبب می شد که از تابش مستقیم نور جلوگیری و یکنواختی آن را بکاهد. اجرای این نوع سایبان در معماری ایرانی بسیار به چشم میخورد.
سایبان های متحرک:
دسته دوم از سایبان های مصنوعی در انواع مختلف سایبان ایرانی، سایبان های متحرک هستند که خود از انواع مختلفی برخوردار می باشند مانند:
- سایبان متحرک با استفاده از پرده: پرده های که در گذشته در داخل ساختمان استفاده می شد به منظور ایجاد سایبان در معماری داخلی ساختمان بود اما اکنون این پرده ها بیشتر جنبه ی زیبایی و تزئین دارد. جنس پرده ها از پارچه بود که وظیفه تنظیم نور و روشنایی را برعهده داشت. ایرانیان باستان سعی بر این داشتند که از پرده هایی با رنگ روشن استفاده کنند که نور را به جهات دیگر منعکس کند.
- سایبان متحرک با استفاده از حصیر: این نوع سایبان در قسمت بیرونی ساختمان نصب می شد که به نوعی آفتاب گیر محسوب می شد که در صورتیکه نیمه باز بود از ورود نور مستقیم به داخل جلوگیری می کرد و روشنایی مطلوب برای فضای مورد نظر به ارمغان می آورد.
در نتیجه با توجه آنچه که گفته شد متوجه می شویم که طراحی سایبان در معماری ایرانی نقش موثری در ایجاد فضای معمارانه داشته است، هر چند که این عناصر در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت. با مطالعه سایبان در معماری در سنت ایرانیان باستان درمی یابیم که همواره در طول تاریخ ضرورت نیاز به سایبان در معماری بومی وجود دارد و از عوامل موثر در طراحی های همسو با اقلیم، طراحی سایبان با اصول و روش مناسب و درست است. همچنین از اهداف دیگر سایبان در معماری به حداقل رساندن هزینه ناشی از مصرف انرژی و اتلاف آن و تحت کنترل در آوردن شرایط نامطلوب اقلیم می باشد.
یکی از شرکت های فعال در این زمینه شرکت سایه سازان کوروش است که به ساخت سایبان های مختلف به صورت اداری و شخصی در تمام کشور اقدام کرده است و برای داشتن انتخاب درست و منطقی می توانید با مراجعه به سایت شرکت سایه سازان کوروش آگاهی لازم را کسب کنید و از متخصصین در این زمینه مشاوره بگیرید.
شماره تماس: 09123793120
نویسنده: بخش تولید محتوا شرکت سایه سازان کوروش